AUTORI I PIKTURES: SHEFQET AVDUSH EMINI, viti 1990
Tek i shikuarit e shumë veprave të Sallonit Pranveror mund t'ua kushtosh edhe i njëjti përfundim: se një kthim i portretit e figurës është bërë në pikturën e grafikën e Kosovës. Ky kthim është shprehje e një kërkimi të ri për njerëzoren, për njeriun konkret me të gjitha tiparet e veçoritë e tij që vjen si kundërpeshë e një kohe të gjatë të mbizotërimit të abstraktes. Në shumë nga këto vepra, veçanërisht në pikturë, përmes figurës njerëzore dhe të portretit, është arritur një intensitet i lartë shprehës e ndjesor. Në këtë kuadër bien në sy portretet e Shyqri Galicës, të bëra me një ndjeshmëri të hollë e të thellë, si dhe punimet e Gjokë Paskalit, të Gjelosh Gjokajt etj.
Në këtë radhë përmenden edhe pikturat e Rexhep Ferrit, me një ngarkesë të madhe emocionale e dramatike, me një shprehje të figurës njerëzore që shpesh shndërrohet në simbol të fatit e gjendjes së njeriut. Në këtë plan, Sallonit XVII Pranveror i kanë dhënë një kontribut të dukshëm edhe piktorët Avni Behluli, Adem Kastrati, Gazmend Halilaj, Tahir Emra, Bashkim Kuçuku etj.
Një vend të posaçëm në këtë ekspozitë e zë edhe grafika, ku vërehet një prirje e kthimit kah figura dhe kah kompozimet figurative, duke ruajtur njëkohësisht edhe elemente të abstraktes. Këtu dallohen punimet e Engjëll Berishës, Agim Çavdarbashit, Musa Qarrit, Luan Mulliqit etj.
Në tërësi, Sallonit XVII Pranveror dëshmon se arti figurativ dhe ai aplikativ i Kosovës gjendet në një fazë të re të zhvillimit, ku krahas kërkimeve të vazhdueshme formale e stilistike, vihet re një përpjekje për t'u kthyer te figura, te portreti, te njeriu si qendër e universi shprehës e artistik.
Në këtë kuadër, një vend të dukshëm zë edhe skulptura, ku spikasin veprat e Agim Çavdarbashit, Tahir Emrës, Hasan Kallakut, Rexhep Ferrit, Ismet Jonuzit, Zef Shoshit, Bashkim Kuçukut, Ndue Ukajt, Gazmend Halilajt, e të tjerëve.
Kthimi i portretit dhe padrejtësia e harrimit
Në këtë artikull të vitit 1990 për Sallonin XVII Pranveror të Arteve Figurative dhe Aplikative të Kosovës, vihet në pah kthimi i figurës dhe portretit si një shenjë e re e kërkimit artistik. Përmenden emra të shumtë të piktorëve dhe skulptorëve të njohur të kohës, vlerësohen veprat e tyre, nxirren në pah ndjeshmëritë, emocionet dhe kërkimet formale që ata sillnin. Por, brenda gjithë këtij panoramimi, mungon një emër i rëndësishëm: ai i artistit Shefqet Emini, i cili në atë kohë kishte ekspozuar një portret të Shtjefën Gjeçovit.
Kjo heshtje nuk është rastësore. Ajo është shprehje e një mendësie të vjetër shoqërore, e një padrejtësie që shoqëria jonë i ka bërë shpesh njerëzve të talentuar e të ndershëm. Gazetari i kohës, që i rreshton emrat e shumicës së pjesëmarrësve dhe i lavdëron ata, tregohet i padrejtë, i paanshëm dhe pa karakter kur anashkalon krejtësisht një artist që realisht kishte sjellë një vepër me peshë. Ky është një shembull i qartë se si në shoqërinë tonë shpeshherë nuk vlerësohen të aftët, por promovohen gjysmakët, servilët dhe ata që dinë të përshtaten me rrethana të padrejta.
Portreti i Shtjefën Gjeçovit, i realizuar me përkushtim artistik, nuk përmendet as me një fjalë. Ky është një tregues i hidhur se, në vend që arti të ishte hapësirë e meritës dhe e ndriçimit kulturor, shpeshherë është përdorur si arenë për servilizëm dhe përjashtim. Dhe pikërisht këtu ngrihet pyetja themelore: si mund të kërkojë një shoqëri demokraci e liri, kur vetë nuk ka drejtësi, kulturë dhe ndershmëri?
E vërteta është se në shoqërinë tonë, deri vonë, kanë dominuar njerëz pa vizion e pa aftësi, por të zellshëm në shërbim të pushteteve dhe interesave të ngushta. Ky realitet është një plagë e thellë që ka ndikuar jo vetëm në art, por edhe në politikë, kulturë dhe jetën publike në përgjithësi. Për fat të keq, kjo sëmundje e shoqërisë – preferimi i njerëzve të padenjë përpara atyre të vërtetëve – vazhdon të përsëritet edhe sot.
Nuk është rastësi që Gjergj Fishta, i zhgënjyer thellë, do të thoshte: “Le ta dijë e tërë bota mbarë se Gjergj Fishta s’është më shqiptar.” Këto fjalë nuk ishin një dorëzim, por një thirrje e ardhur nga një shpirt i djegur nga padrejtësia dhe tradhtia. Ato vlejnë edhe sot, sepse shpesh i shohim në pushtet, në kulturë dhe në institucionet kyçe, njerëzit e korruptuar, pa moral e pa karakter, që pa u turpëruar fshihen pas petkut të patriotizmit.
Por, pavarësisht errësirës së së kaluarës dhe peshës së padrejtësive, ka një shpresë: rinia. Vetëm nëse brezat e rinj do të ngrihen me vetëdije të lartë, me guxim për të ndarë të mirën nga e keqja, për të larguar baltën nga postet vendimtare dhe për të mos lejuar manipulimin e figurave të vërteta, vetëm atëherë mund të ketë një të ardhme më të ndritur. Përndryshe, nëse vazhdojmë të pranojmë trashëgiminë e sëmundshme të interesave të ngushta dhe të oportunizmit, atëherë rrezikojmë të humbasim edhe atë pak atdhe që kemi.
Prandaj, ky rast i vitit 1990, kur një artist u la në heshtje të qëllimshme, nuk është thjesht një anekdotë e historisë së artit tonë. Ai është një simbol i padrejtësisë shoqërore, një kujtesë e hidhur se sa shpesh kemi lejuar që mediokriteti të përjashtojë vlerën e vërtetë. Dhe është një thirrje që kjo të mos përsëritet më.